ក្រមសីលធម៌

Ethics (also known as moral philosophy) is a branch of philosophy which seeks to address questions about morality, such as what the fundamental semantic, ontological, and epistemic nature of ethics or morality is (meta-ethics), how moral values should be determined (normative ethics), how a moral outcome can be achieved in specific situations (applied ethics), how moral capacity or moral agency develops and what its nature is (moral psychology), and what moral values people actually abide by (descriptive ethics).
ចរិយាមាយាទ(ជាការសិក្សាពីទស្សនវិជ្ជាអំពីចរិយា)ជាមែកធាងនៃ
ទស្សនវិជ្ជាមួយដែលមានទំនាក់ទំនងទៅនឹងសំនួរអំពី ការទំនាក់ទំនងនៃ
ចរិយានឹងសីលធម៌ ដូចជាអ្វីដែលជាមូលដ្ឋាននៃការសិក្សាអំពី ប្រាណវិជ្ជា
និងធម្មជាតិនៃចរិយា
មាយាទរឺធម្មចរិយាគឺ(meta-ethics)។តំលៃខាងចរិយាបែបណាដែលគេគួតែកំណត់ថា
(ចរិយាដែលអាចទាញជាធម្មនិយាមបាន)។ លទ្ធផលខាងចរិយាដូចម្តេចដែលអាចទទួលយកបាននៅក្នុងស្ថានភាពមិនជាក់
លាក់ដែលមានលក្ខណចំៗមិនទូទៅ(ការអនុវត្តចរិយា)។ ចំណេះដឹងខាងចរិយាមាយាទរឺក្រសួងការអភិវត្តន៍ខាងផ្នែកចរិយាមាយាទ
ហើយវាជាអ្វីដែលជាមានពីធម្មជាតិ(ចិត្តវិជ្ជាខាងចរិយាមាយាទ)។ អ្វីដែលជាតំលៃពិតដែលមនុស្សកំពុងរង់ចាំនោះគឺ(ការរៀបរាប់ជពីចរិយាមាយាទ)។

បុរេប្រវត្តិកម្ពុជា

បុរេប្រវត្តិកម្ពុជា

បុរេប្រវត្តិកម្ពុជា

សម័យបុរេប្រវត្ដិគឺជាសម័យការដ៏យូរលង់ណាស់មកហើយដែលពេលនោះ

មនុស្សពុំទាន់ចេះបង្កើតតួអក្សរសំរាប់កត់ត្រាហេតុការណ៏អ្វីឡើយ។គេអាច

ដឹងព្រឹត្ដិការណ៏ផ្សេងៗក្នុងសម័យបុរេប្រវត្ដិតាមការសិក្សាលើគ្រោងឆ្អឹងមនុស្ស

ប្រដាប់ប្រដាសំភារៈកំទេចសំនល់គ្រប់បែបយ៉ាងដែលមនុស្សជំនាន់

មុនបានបន្សល់ទុក។នៅប្រទេសកម្ពុជាយើងមានស្ថានីយបុរេប្រវត្ដិសំខាន់ៗ

ដូចជា៖-ស្ថានីយបុរេប្រវត្ដិសំរោងសែននិងអន្លងផ្តៅ(កំពុងឆ្នាំង)

-ស្ថានីយបុរេប្រវត្ដិម្លូព្រៃ(ព្រះវិហារ)ស្ថានីយបុរេប្រវត្ដិល្អាងស្ពាន(បាត់ដំបង)

នៅក្នុងស្ថានីយបុរេប្រវត្ដិទាំងប៉ុន្មាននេះគេបានជីកកាយដីរកឃើញ

ប្រដាប់ប្រើប្រាសរបស់មនុស្សជំនាន់មុនដូចជា៖ពូថៅញញួរពន្លាកធ្វើ

ពីថ្មផ្លែព្រួញផ្លែសន្ទូចច្បូកផ្លែកណ្ដៀវធ្វើពីឆ្អឹងសត្វក្អមឆ្នាំងចានធ្វើពីដីដុត។

ក្រៅពីនេះគេនៅឃើញមានត្រល់សំរាប់ត្បាញសំពត់។

ឧបករណ៏ដែលធ្វើពីលង្ហិលពុំសូវសំបូរទេ។ការរស់នៅរបស់មនុស្សនា

សម័យបុរេប្រវត្ដិដោយសារឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ដែលបានរកឃើញនៅ

តាមស្ថានីយបុរេប្រវត្ដិគេអាចសន្និដ្ឋានថានៅលើទឹកដីកម្ពូ

ជាយើងមានមនុស្សរស់នៅជាយូរលង់ណាស់មកហើយគឺតាំងពីសម័យ

យុគថ្មរំលើម៉្លេះពោលគឺតាំងពីសម័យដែលមនុស្សពុំទាន់ស្គាល់លោហ

ធាតុហើយមកថ្មមករំលីងធ្វើជាឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ។មនុស្សជំនាន់

នោះរស់នៅជាក្រុមៗដើម្បីទប់ទល់នឹងសត្វសាហាវហើយគេចេះសង់លំនៅ

ដ្ឋានជាខ្ទមខ្ពស់ផុតពីដី។គេចេះត្យាញសំពត់បិទបាំងរាងកាយ។និងការរក

ស៊ីដោយបរបាញ់និងនេសាទ។តែការដាំដំនាំនិងចិញ្ចឹមសត្វគឺតិច

តួចណាស់។រីឯប្រពៃណីគេពុំមានសាសនាឬជំនឿអាទិទេពណាមួយទេ ។គេជឿថាខ្មោចលងហើយជឿលើអ្នកតា។កាលណាមានមនុស្សស្លាប់គេ

យកសពនោះទៅកប់ដោយដាក់ជាមួយនូវប្រដាប់ប្រដាប្រើប្រាស និងគ្រឿងអលង្ការ។

អ្នកស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់ម្នាក់បង្ហាញ

ប្រវត្តិសាស្ត្រពិតកម្ពុជា-ថៃក្នុងអតីតកាល

បន្ទាប់ពីការបំភ្លៃប្រវត្តិសាស្ត្រតាមរយៈការបង្ហោះវេបសាយជាវីដេអូឃ្លីបរយៈ

ពេលខ្លីមួយដែលគេសន្និដ្ឋានថាគេហទំព័ររបស់ប្រទេសថៃនោះអ្នកស្រាវ

ជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏ល្បីមួយរូបបានសរសេរអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រទាក់ទងនៅនឹង

ប្រទេសថៃនិងកម្ពុជាតាមប្រវត្តិសាស្ត្រពិតពីអតីតកាល។លោកឡុងសុគន្ធអ្នក

ស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់មួយរូបផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្របានសរសេរអត្ថបទមួយទាក់

ទងនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រពិតរវាងកម្ពុជាថៃហើយឯកសារនេះបានផ្ញើមកកាសែត

កម្ពុជាថ្មីផងដែរបានបញ្ជាក់ថានៅពេលថ្មីៗនេះមានការបង្ហោះវីដេអូឃ្លីប

ប្រហែល៥នាទីដែលបានបង្ហោះផ្សាយតាមវេបសាយilovethailand.org

ដែលមតិជាតិនិងអន្តរជាតិយល់ឃើញថាជាគោលដៅរបស់ថៃដើម្បី

អប់រំប្រជាជនរបស់ខ្លួនឯងឱ្យយល់ដឹងអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រទឹកដីក៏ប៉ុន្តែ

អត្ថន័យនៃការបង្ហោះនោះមិនបានបង្ហាញនូវប្រវត្តិសាស្ត្រពិតរបស់ ថៃចំពោះកម្ពុជាឡើយ។ផ្ទុយទៅវិញការបង្ហោះនោះ

គ្រាន់តែជាការបោកប្រាស់ប្រជាជនថៃខ្លួនឯងនិងអន្តរជាតិឱ្យយល់

ច្រឡំចំពោះការពិតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួនជាមួយនឹងកម្ពុជា។

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រពិតនិងជាម្ចាស់នៃអរិយធម៌ដំបូងនិងវ័យ

ចំណាស់នៅអាស៊ីរបស់ខ្លួនដែលបានចាប់ផ្តើមឡើងពីសតវត្សទី១នៃ

គ្រិស្តសករាជហើយបែងចែកជាសម័យកាលធំៗ៣គឺសម័យមុនអង្គរ

(សតវត្សទី១គ.ស៨០២)សម័យអង្គរ(គ.ស៨០៥១៤៣១)សម័យ

ក្រោយអង្គរ(ចាប់ពីគ.ស១៤៣១)។ដោយឡែកប្រទេសថៃទើបតែ

មានប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួនឯងក្នុងសតវត្សទី១៣សម័យសុខោទ័យ

ហើយមានទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសកម្ពុជាក្នុងពាក់កណ្តាលសតវត្ស

ទី១៣ក្នុងដំណាក់កាលចុះខ្សោយនៃសម័យអង្គរ។ក្នុងសម័យសុខោ

ទ័យប្រទេសថៃពីគ.ស១២៣៨បានពង្រីកអំណាចរបស់ខ្លួនឆ្ពោះមក

ទិសខាងត្បូងដោយបានដណ្តើមដីខ្មែរជាបន្តបន្ទាប់និងបានទទួលយក

ឥទ្ធិពលអរិយធម៌ខ្មែរយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងអយុធ្យាពាក់កណ្តាលសតវត្ស

ទី១៤គ.ស១៣៥០ប្រទេសថៃបានវាយដណ្តើមយករាជធានីអង្គរនៃ

ចក្រភពខ្មែរចំនួន៣លើកគឺលើកទី១នៅគ.ស១៣៥៣

លើកទី២នៅគ.ស១៣៨០និងលើកទី៣នៅគ.ស១៤៣១។

នៅគ.ស១៧៩៥ក្នុងរជ្ជកាលព្រះរាជាខ្មែរព្រះនាមអង្គអេងថៃបានកាន់

កាប់ខេត្តបាត់ដំបងនិងសៀមរាបជាខេត្តពីររបស់ខ្មែរនៅភូមិភាគពាយ័ព្យ

ជាលើកដំបូងដោយអំពើក្បត់នៃមន្ត្រី។តាមអត្ថបទស្រាវជ្រាវឱ្យដឹងទៀត

ថាឆ្លូះបញ្ចាំងតាមប្រវត្តិសាស្ត្រនេះបានបង្ហាញឱ្យឃើញថា

ថៃជាអ្នកចំណូលថ្មីក្នុងអាស៊ីដែលទើបតែកើតបានជារដ្ឋមួយក្នុងសតវ

ត្សទី១៣ ហើយបានវាយលុកយករាជធានីអង្គរនៃចក្រភពខ្មែរនិងបាន

យកទឹកដីខ្មែរជាច្រើនដូចជាខេត្តសុរិន្ទក្នុងប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃដែលប្រ

ជាជនភាគច្រើននិយាយភាសាខ្មែរនិងរៀនអក្សរខ្មែរ។ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសថៃ

មិនដែលធ្លាប់រំលឹកអំពីទឹកដីខ្មែរដែលថៃបានលួចប្លន់យកទៅនិងដាក់

ក្រោមចំណុះរបស់ខ្លួនកាលពីអតីតកាលនោះឡើយ។ថៃរឹតតែធ្វើភ្លេច

ហើយថែមទាំងធ្វើបំភ័ន្តអំពីវត្តមានជនជាតិខ្មែររាប់លាននាក់កំពុងរស់

នៅក្នុងបណ្តាខេត្តភាគឦសានប្រទេសបច្ចុប្បន្នហើយប្រជាជនទាំង

នោះកំពុងរក្សាបានយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវវប្បធម៌ទំនៀមទំលាប់និង

អរិយធម៌ខ្មែររហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។លើសពីនេះប្រទេសថៃមិនបាន

ទទួលស្គាល់ថាថៃបានខ្ជីភាសាវប្បធម៌និងអរិយធម៌ខ្មែរឡើយហើយ

ថៃភ្លេចថាប្រទេសថៃខ្លួនឯងទើបតែកើតឡើងនៅសតវត្សទី១៣ដោយ

ដណ្តើមយកទឹកដីខ្មែរដោយគ្មានការអៀនខ្មាស់។នៅពេលសហភាព

ឥណ្ឌូចិនបានកើតឡើងក្នុងឆ្នាំ១៨៨៧ក្នុងនោះកម្ពុជាវៀតណាមឡា

វស្ថិតក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំងទឹកដីមួយភាគធំរបស់ខ្មែរនៅប្រ

ទេសថៃត្រូវបានទាមទារយកត្រឡប់មកឱ្យខ្មែរវិញតាមកិច្ចព្រមព្រៀង

អន្តរជាតិធ្វើឡើងរវាងប្រទេសបារាំងនិងសៀម។ដោយសារវត្តមានអំ

ណាចរបស់បារាំងនៅឥណ្ឌូចិននិងកិច្ចព្រមព្រៀងទាំងឡាយ

ទាក់ទងនឹងទឹកដីថៃបានសំរេចដកខ្លួនចេញពីទឹកដីខ្មែរនិងប្រគល់ទឹកដីនៅ

ភាគខាងជើងនិងពាយ័ព្យឱ្យមកខ្មែរវិញក្នុង៤ដំណាក់កាលគឺនៅឆ្នាំ១៨៩០

ថៃបានដកពីឆ្លូងលើនៅឆ្នាំ១៨៩៣ថៃបានដកពីខេត្តស្ទឹងត្រែងនៅឆ្នាំ១៩០៤

ថៃបានដកពីខេត្តម្លូព្រៃនិងទន្លេពៅ នៅឆ្នាំ១៩០៧ ថៃបានដក ពីខេត្តបាត់ដំបង

សៀមរាបនិងស៊ីសុផុន។ឯកសារស្រាវជ្រាវនេះបន្តថានៅសម័យមុនអង្គរនិង

ក្រោយអង្គរចក្រភពខ្មែរមានទឹកដីធំទូលាយហើយប្រាសាទរាប់ពាន់ត្រូវ

បានកសាងឡើងដោយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរហើយប្រាសាទខ្មែរជាច្រើនប

ច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសថៃ។ដូច្នេះខ្មែរជាពូជអ្នកកសាងប្រាសាទមិន

មែនជាពូជសាសន៍លួចប្លន់ទឹកដីឡើយ។គួរតែខ្មែរទេជាអ្នកឈឺចាប់ដោយ

សារបាត់បង់ទឹកដីមិនមែនថៃទេដែលជាអ្នកបាត់បង់ទឹកដី។ប្រវត្តិសាស្ត្របាន

បង្ហាញថាថៃបានវាយលុករាជធានីអង្គរនៃចក្រភពខ្មែរហើយក៏ជាអ្នកបំផ្លាញ

ប្រាង្គប្រាសាទទាំងនេះផ្ទុយទៅវិញថៃទេដែលបច្ចុប្បន្នបានទទួលផលប្រ

យោជន៍យ៉ាងច្រើនពីអង្គរក្នុងវិស័យទេសចរណ៍។ដូច្នេះវាមិនមែនជារឿង

ចំឡែកឡើយដែលថៃបានផលិតវីដេអូឃ្លីបបង្ហាញនូវប្រវត្តិសាស្ត្រក្លែង

ក្លាយបន្ទាប់ពីថៃបានផលិតផែនទីឯកតោភាគីសម្ងាត់ដែលជាគំនិតចក្រពត្តិ

និយមនិងយោធានិយមតាមបែបហ្វាស៊ីសនិងណាស៊ីសដូចសម័យអ៊ីត្លែរ

និងមូសូលីនីប្រើកម្លាំងវាយដណ្តើមយកទឹកដីប្រទេសជិតខាងដោយគ្មាន

ការអៀនខ្មាស់។កម្ពុជាជាប្រទេសប្រកាន់យកសន្តិភាពនិយមបាននិងកំពុង

សម្លឹងមើលហួសពីបញ្ហាព្រំដែនចង់រួមរស់ជាមួយប្រទេសជិតខាងដោយស

ន្តិភាពប្រាថ្នាចង់បានទំនាក់ទំនងល្អដើម្បីកិច្ចសហប្រតិបត្តិការស្មើភាពនិង

ស្មើសិទ្ធិក្នុងចំណងមិត្តភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអភិវឌ្ឍន៍លើគ្រប់វិស័យ

ហើយពង្រឹងលើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យផ្សេងៗទៀតទៅថ្ងៃអនាគតរវាង

ប្រទេសទាំងពីរកម្ពុជា-ថៃដើម្បីជាផលប្រយោជន៍យូរអង្វែងសំរាប់ប្រជាជន

នៃប្រទេសទាំងពីរ។កម្ពុជាថៃបានបង្កើតឱ្យមានរួចទៅហើយនូវគណៈកម្ម

ការវប្បធម៌កម្ពុជាថៃដែលមានភារកិច្ចនៅក្នុងការកាត់បន្ថយអរិភាពនិង

បង្កើតការយល់គ្នាតាមរយៈការយល់ដឹងត្រឹមត្រូវអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រទៅវិញទៅមក

ដើម្បីពង្រឹកនិងអភិវឌ្ឍន៍ទំនាក់ទំនងមិត្តិភាពនិងសហប្រតិបត្តិការល្អជាមួយផល

ប្រយោជន៍យូរអង្វែងសំរាប់ប្រជាជននៃប្រទេសទាំងពីរកម្ពុជាថៃ។

(អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតកម្ពុជាថ្មី)